ျမန္မာဗန္းစကား အဓိပၸါယ္သံုးနည္းေလးေတြပါ။  ကိုဉာဏ္ (ပန္းေလာင္ေျမ)ဆီကေနေတြ႔လို႔ ထပ္ဆင့္ေ၀ငွလိုက္တာပါ တစ္ခ်ိဳ႔ဗန္းစကားေတြဆိုရင္ သံုးသာသံုးေနရတယ္ အဓိပၸါယ္ကို ေရရလည္လည္မသိ တဲ့ စကားေတြအမ်ားႀကီးရွိပါတယ္။ အဲဒါေတြကို ဆရာလွသမိန္က ေသေသျခာျခာ စုစည္းၿပီးေတာ့ ရွင္းလင္း ထားေပးပါတယ္။ အပင္ပန္းခံၿပီး တင္ေပးတဲ့ ကိုဉာဏ္(ပန္းေလာင္ေျမ)ကိုေတာ့ အထူးပဲေက်းဇူးတင္ ရွိပါတယ္။

           အပ်ိဳစင္ မိန္းကေလးမ်ားသည္ ရဲတင္းဖ်တ္လတ္ျခင္း နည္းပါး၍ မရဲတရဲ၊ မ၀ံ့တ၀ံ့ႏွင့္ ရွက္စႏိုးအမူ အရာျဖင့္ ေႏွးေကြးဇာခ်ဲ႕၍ ျပဳမူလႈပ္ရွားတတ္ၾကသည္ျဖစ္ရာ တစ္စံုတစ္ရာကို ေႏွးေကြးေလးလံစြာ ကႏြဲ႔ကလ် လႈပ္ရွားေဆာင္ရြက္ေနသူအား အပ်ိဳစင္ကေလးကဲ့သို႔ ျပဳလုပ္ေနေလေရာ့သလားဟု အျပစ္တင္ေသာအားျဖင့္ အပ်ိဳစစ္က်ေနသည္၊ ကညာစစ္ေနသည္ စသည္ျဖင့္ တင္စားေျပာဆိုၾကသည္။

            ကလိန္ပင္မွ ကလိန္သီး၏ အေစ့သည္ ေျပာင္ေခ်ာ၍ ေနေလသည္။ ထိုကလိန္ေစ့ကို တစ္ေစ့ေပၚတြင္ တစ္ေစ့ ေခ်ာမက်ေအာင္ ဆင့္တင္ရန္ ခက္ခဲလွေပသည္။ ထိုသို႔ မျဖစ္ႏုိင္ဘဲလ်က္ အလြန္ျမင့္ေသာ လူတက္ ေရာက္စရာ ျငမ္းအျဖစ္ဆင္သည္ဟုဆိုသည္မွာ အလြန္႔အလြန္ မျဖစ္ႏိုင္ေသာ အလုပ္တစ္ခုကို လုပ္ေန ေၾကာင္း ေလးနက္ေအာင္ ပမာျပဳျခင္းပင္ ျဖစ္ပါသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ မျဖစ္ႏုိင္သည္ကို ျပဳလုပ္သည္ျဖစ္ေစ၊ ေျပာသည္ျဖစ္ေစ၊ တင္စား၍သံုးသည္။ သို႔ရာတြင္ "ကလိမ္" ဟူေသာ အသံႏွင့္ "ဆင္" ဟူေသာ အသံကိုစြဲ၍ "လိမ္လည္၍ ဉာဏ္ဆင္သည္" ဟူ၍လည္း အမွတ္ထားကာ သံုးၾကသည္။ မဟုတ္ႏိုင္သည္ကို အဟုတ္လုပ္၍ ေျပာျခင္းကို ေခ်ဆိုခုိင္းႏိႈင္းရာ၌မူကား မူလအဓိပၸါယ္အရလည္း ဆီဆုိင္ေပသည္။

            ျမတ္စြာဘုရားသည္ သဗၺညဳတဉာဏ္ေတာ္ကို ရၿပီးေနာက္ ေနရဥၥရာျမစ္တြင္ ဃနာႏို႔ဆြမ္းကို ဘုဥ္းေပးၿပီးေသာ္ ေရႊခြက္ကို ေမွ်ာေတာ္မူရာ၊ ေရွးဘုရားရွင္တို႔၏ ေရႊခြက္တို႔ျမဳပ္ရာအရပ္သို႔ေရာက္လွ်င္ ေရႊခြက္နစ္၍ ေရွးေရႊခြက္တို႔ႏွင့္ထိလ်က္ အသံျမည္ေလသည္။ ထိုအသံကို အိပ္ေပ်ာ္ေနေသာ ကာလနဂါးႏိုး ၍ ၾကားေလေသာ္ "ေအာ္ - ဘုရားတစ္ဆူ ပြင့္ျပန္ေလၿပီ" ဟု ဆိုျမည္ေလသည္။ ကာလနဂါးသည္ ဘုရား တစ္ဆူပြင့္မွ တစ္ႀကိမ္ႏိုးသည္ဆို၏။ ထိုနဂါးကိုစြဲ၍ အိပ္ေရးႀကီးသူ၊ အအိပ္စံုမက္သူတို႔အား တင္စား၍ ေခၚသည္။

            ကာတစ္မွာ မႏၲေလးၿမိဳ႕ ဘီလမ္းရွိ ဘယေဆးဆုိင္တစ္ဆုိင္ အမည္ျဖစ္သည္။ ထိုဆုိင္မွာ စစ္မျဖစ္မီ ကာလကပင္ ရွိခဲ့၍ ပိုင္ရွင္၏အမည္ျဖင့္ ကာတစ္ေဆးတိုက္ဟု ေခၚေ၀ၚ၍ ေဆးတိုက္အမွတ္တံဆိပ္မွာ ေဆးေထာင္းေသာ ဆံုတြင္ က်ည္ေပြ႔စိုက္ထားေသာပံု ျဖစ္ေလသည္။ ကာတစ္ဟူေသာ အမည္ကို ၾကားသိ သူတုိင္း ဆံုတံဆိပ္ကိုလည္း တြဲလ်က္ သိရွိၾကၿပီး ျဖစ္ေလသည္။ ထို႔ေၾကာင့္ ကာလသားမ်ားက မိန္းမပ်ိဳ၏ တင္ပါးဆံုကို သြယ္၀ိုက္ေသာ စကား၀ွက္ျဖင့္ တင္စား၍ "ဆံု" အစား "ကာတစ္" ဟုပင္ ေခၚေ၀ၚေျပာ ဆိုသံုးႏႈန္းၾကရာမွ ထိုစကားမွာ အရပ္ရပ္သို႔ ပ်ံ႕ႏွံ႔တြင္က်ယ္၍ ဗန္းစကားတစ္ရပ္ ျဖစ္တည္လာခဲ့သည္။

             ကေလးမ်ား ကစားရာတြင္ ေႁမြႀကီးလင္းေႁမြ ဟူေသာနည္းတစ္မ်ိဳးမွာ ကေလးမ်ားသည္ ေခါင္သူႀကီးျပဳလုပ္သူ၏ ေနာက္တြင္ တစ္ေယာက္ခါးကို တစ္ေယာက္တြဲလ်က္ ေရွ႕စဥ္ေနာက္ဆက္ စီတန္းရပ္ေနၿပီး အတုိင္အေဖာက္ ေခၚထူးၿပီးေသာအခါ ေခါင္းသဏၭာန္ ေခါင္သူႀကီးလုပ္သူက ငယ္သားထဲမွ ေနာက္ဆံုးျဖစ္ေသာ အၿမီးသဏၭာန္သူငယ္ကို လက္အုပ္ျဖင့္ ဘယ္ညာလွည့္ပတ္ ေခ်ာင္းေျမာင္းကာ မိေအာင္ကစားေလသည္။ ဤအခါတြင္ ေႁမြကဲ့သို႔ "႐ွဴး" ဟု အသံေပး၍ ေခါင္သူႀကီးက လုိက္ေလ့ရွိရာ ေနာက္မွအတြဲသည္ ေနာက္ဆံုးလူကို မထိမိေအာင္ ေကြ႔ပတ္၍ ေဘးတုိက္ယိမ္းလႊဲ ေျပးလႊားရသျဖင့္ ေခါင္သူႀကီးကိုပင္ တစ္ပတ္ ပတ္မိေနတတ္ေလသည္။ ဤသေဘာကိုယူ၍ မိမိကုိယ္တုိင္ အခ်က္ေပးေသာ ႐ွဴးေၾကာင့္ မိမိကိုယ္ပင္ အပတ္ခံရသည္ဟု ကုိယ့္ပေယာဂေၾကာင့္ ကုိယ့္ကိုယ္ကိုယ္ျပန္၍ ထိပါးခံရသည့္အခါတြင္ တင္စား၍သံုးသည္။

            ထိုစကားမွာ မြန္စကား (ေကတ္) ျဖစ္၍ အသံထြက္မွာ "ကစ္" ပင္ ျဖစ္သည္။ အဓိပၸါယ္မွာ ယူသည္ဟူ၍ ျဖစ္၏။ ေမာ္လၿမိဳင္စေသာ မြန္ႏွင့္နီးစပ္ရာ ေဒသမ်ား၌ ယူသည္၊ ခိုးယူထားသည္၊ ႏုတ္ယူထားသည္ စေသာအဓိပၸါယ္ျဖင့္ စကား၀ွက္ျပဳကာ သံုးႏႈန္းၾကရာမွ အသံုးမ်ား၍ ဗန္းစကား ျဖစ္လာသည္။

             မိဖုရား အေဆာင္ေတာ္မ်ားတြင္ ၾကာပြင့္ပံုမ်ား ထုလုပ္ထားေသာ ေညာင္ေစာင္းတို႔ရွိေပရာ၊ ထိုအေဆာင္ကို ၾကာေညာင္သဥၨာ၊ ၾကာေညာင္ရိပ္ - ၾကာျခည္ရံ စသည္ျဖင့္ တင္စားေခၚေ၀ၚေလသည္။ ျခင္ေထာင္ကိုလည္း (ျခင္းရံ) ၾကာျခည္ စသည္ျဖင့္ ေခၚဆုိေလသည္။ ထိုစကားကိုစြဲ၍ သူတစ္ပါး၏ သားမယား အိပ္ယာခန္းခြင္သို႔ က်ဴး၀င္ေစာ္ကားျခင္းကို စကားယဥ္ေက်းစြာျဖင့္ ၾကာရိပ္ခိုသည္။ ၾကာျခည္ ေအာင္းသည္ စသည္ျဖင့္ တင္စားသံုးစြဲရာမွ ၾကာခိုသည္ဟု ေျပာဆိုသံုးႏႈန္းလာခဲ့ေလသည္။ သူတစ္ပါး၏ သားမယားကို ျပစ္မွားက်ဴးလြန္ျခင္းကို ေခၚဆိုသံုးစြဲသည္။ ေယာက္်ားအတြက္သာမက မိမိလင္မွတစ္ပါး အျခားသူႏွင့္ ေဖာက္ျပန္ေသာ မိန္းမအတြက္လည္း ထိုစကားကိုပင္ အခ်ိဳ႕သံုးစြဲၾကေသးသည္။

          ႐ုပ္ေသးကျပသည့္အခါတြင္ ႐ုပ္ေသး႐ုပ္မ်ားကို လိုသလို လႈပ္ရွားေစရန္ အ႐ုပ္ႀကိဳးကိုကိုင္၍ ေစစားလႈပ္ရွား ေပးရသည္ျဖစ္ရာ၊ ထိုကဲ့သို႔ တစ္စံုတစ္ဦး၏ အျပဳအမူ အေျပာအဆို စသည္ကို ထိန္းကိုင္ေစ စား၍ လိုရာျပဳျပင္ ေပးေနေသာအခါ ႀကိဳးကိုင္သည္ဟုပင္ တင္စား၍ သံုးႏႈန္းၾကသည္။

           ဤစကားမွာ ႐ုပ္ေသးပြဲတြင္ ႐ုပ္ေသး႐ုပ္ကေလးမ်ားကို လႈပ္ရွားေစရန္ အ႐ုပ္ႀကိဳးကို ကိုင္၍ လုိသလို ဆြဲေပးရသည္ျဖစ္ရာ ၎ကို ပမာျပဳ၍ တစ္စံုတစ္ဦးအား မိမိအလိုက် ျပဳမူေစရန္ ျခယ္လွယ္စီမံျခင္းမ်ိဳး၊ ၾသဇာ အာဏာ လႊမ္းမိုးျခင္းမ်ိဳးတို႔ကို ႀကိဳးဆြဲသည္ဟု ဆိုၾကသည္။

              စိတ္ဆုိးသည္ကို မႀကိဳက္ေသာ ေယာကၡမသည္ သားမက္ကို စိတ္စမ္းလို၍ သားမက္ လယ္ထြန္ ရာသို႔ ထမင္းပို႔ၿမဲမပို႔လွ်င္ သားမက္က စိတ္ဆိုးကာ ကၽြဲၿမီးကိုျဖတ္၍ မီးကင္စားေလရာ ေယာကၡမက စိတ္ဆိုး-မဆိုး ေမးသည္တြင္ စိတ္မဆိုးပါ၊ ကၽြဲၿမီးသာတိုပါသည္ဟု ျပန္၍ေျပာသည့္ ဒ႑ာရီကိုစြဲ၍ စိတ္ဆိုးျခင္းကို အျခားစကားျဖင့္ ေျပာဆိုသံုးႏႈန္းလိုရာ၌ ကၽြဲၿမီးတိုသည္ဟု ဆိုၾကသည္။

             မီးပူ၊ မီးေႂကြ မေပၚေပါက္ေသးေသာ ေရွးအခါက ေခါင္းေပါင္းပု၀ါ၊ ပုဆိုးစသည္တို႔ကို ခ်ပ္ရပ္ေစရန္ လိပ္တံုးတြင္ပတ္၍ ႏွိပ္ထားရေလသည္။ ထိုသို႔ ျပဳလုပ္ထားသည္ကို က်ပ္သြင္းသည္ဟုဆို၍၊ ထိုက်ပ္မွ ခၽြတ္ခါစတြင္ အ၀တ္အထည္သည္ မ၀တ္ဆင္ရေသး၍ စန္႔ျပန္႔ ခ်ပ္ရပ္လ်က္ ရွိသည္ကို အေၾကာင္းျပဳ၍ အလြန္သစ္လြင္သည္ကို တင္စားေသာအားျဖင့္ က်ပ္ခၽြတ္ဟု သံုးႏႈန္းသည္။ (အခ်ိဳ႕က က်ပ္ခိုးခၽြတ္ကာစဟု ထင္မွားတတ္ၾကသည္။)

             တစ္စံုတစ္ရာ ထိပါးမႈျဖစ္လွ်င္ ၾကက္က ဦးေခါင္းကို ဆိတ္႐ံုမွ်ေလာက္ နာက်င္ထိခိုက္မႈမ်ိဳးပင္ ျဖစ္ေစကာမူ၊ မခံမရပ္လုိေသာ အကဲဆတ္သူအား ၾကက္ေခါင္းဆိတ္မခံဟု ဆိုၾကသည္။ ထိုသို႔မဟုတ္ဘဲ အႏြံအတာခံသူ၊ သည္းခံတတ္သူတို႔အား ၾကက္ေခါင္းဆိတ္ခံသည္ဟု ဆိုၾကသည္။