ပိဋကတ္က်မ္းစာမ်ား၏ မူရင္းဘာသာသည္ ပါဠိဘာသာ ျဖစ္သည္။ ဗုဒၶ၏စကားေတာ္မ်ားကို ဗုဒၶ၀စန၊ ပါဠိ၊ ပါဠိေတာ္၊ ပါ၀စန၊ ပရိယတၱိ၊ အာဂမ၊ သုတၱ-စေသာ အမည္အမ်ိဳးမ်ိဳးျဖင့္ ေခၚေ၀ၚၾကေပသည္။ ဗုဒၶစကားေတာ္မ်ား၏ ပရိယာယ္ျဖစ္ေသာ ယင္းေ၀ါဟာရမ်ားတြင္ မည္သည့္ေ၀ါဟာရကို သံုးသည္ျဖစ္ေစ ၾကားရေသာ စာေပတတ္ျမန္မာတို႔က ဗုဒၶ၏စကားေတာ္မ်ားကို ဆိုလိုေၾကာင္း ရုတ္ျခည္းသိၾကသည္သာ ျဖစ္သည္။ ဤသို႔လွ်င္ ဗုဒၶဘာသာ ျမန္မာလူမ်ိဳးတို႔၏ ႏႈတ္ဖ်ား၌ အမည္အမ်ိဳးမ်ိဳးျဖင့္ ထင္ရွားခဲ့ေသာ ဗုဒၶ၏စကားေတာ္မ်ားကို ပထမသံဂါယနာတင္စဥ္ အခါက ရွင္မဟာကႆပ အမွဴးရွိေသာ ရဟႏၲာအရွင္ျမတ္တို႔သည္ သေဘာနီးစပ္ရာတရားတို႔ကို စုစည္း၍နည္းအမ်ိဳးမ်ိဳးျဖင့္ အမ်ိဳးအစား ခြဲျခားခဲ့ၾကေပသည္။
သံဂါယနာတင္ အရွင္ျမတ္တို႔သည္ ဗုဒၶ၏စကားေတာ္မ်ားကို ၀ိမုတၱိဟူေသာ ရသအားျဖင့္ တပါး။
ဓမၼႏွင့္၀ိနယ အားျဖင့္ ႏွစ္ပါး။
ပထမ, မဇၩိမ, ပစၧိမ ဟူေသာ ဗုဒၶ၀စနအားျဖင့္ သံုးပါး။
သုတၱန္, ၀ိနည္း, အဘိဓမၼာ ဟူေသာ ပိဋကတ္အားျဖင့္ သံုးပါး။
ဒီဃ, မဇၩိမ, သံယုတၱ, အဂၤုတၱရ, ခုဒၵက ဟူေသာ နိကာယ္အားျဖင့္ ငါးပါး။
သုတၱ, ေဂယ်, ေ၀ယ်ာကရဏ, ဂါထာ, ဥဒါန, ဣတိ၀ုတၱက, ဇာတက, အဗၻဳတဓမၼ, ေ၀ဒလႅ ဟူေသာ အဂၤါအားျဖင့္ ကိုးပါး။
ဓမၼကၡႏၶာအားျဖင့္ ( ၈၄,၀၀၀ ) ဟူ၍ အမ်ိဳးအစား ခြဲျခားထားခဲ့ၾကကုန္၏။
ဤသို႔လွ်င္ သံဂါယနာတင္ အရွင္ျမတ္တို႔က ဗုဒၶ၏စကားေတာ္မ်ားကို အမ်ိဳးအစား ခြဲျခားခဲ့ၾကေသာ္လည္း ယခုအခါ အေရွ႔တိုင္း အေနာက္တိုင္းႏွင့္ ဗုဒၶစာေပကို အေလ့အလာျပဳၾကေသာ ကမၻာေဒသအားလံုးမွာပင္ နိကာယ္ငါးရပ္၊ ပိဋကတ္သံုးသြယ္ျဖင့္သာလွ်င္ ဗုဒၶစာေပကို အမ်ိဳးအစားခြဲျခား စုစည္းခဲ့ၾကေပသည္။ ဗုဒၶစာေပႏွင့္ မကင္းသူ ဗုဒၶစာေပႏွင့္ ရင္းႏွီးဆက္ဆံေနၾကရသူမ်ားသည္ ယင္းသို႔တြင္က်ယ္ေနေသာ နိကာယ္ငါးရပ္ ပိဋကတ္သံုးသြယ္ က်မ္းဖြဲ႔စည္းပံုကို သိရွိထားသင့္လွေပသည္။
ေရွးဦးစြာ နိကာယ္ငါးရပ္ျဖင့္ က်မ္းခြဲျခားဖြဲ႔စည္းပံုကို ရွင္းလင္းစြာ သိရွိႏိုင္ရန္ ေအာက္ပါဇယားျဖင့္ ေဖာ္ျပလိုက္ပါသည္။
( နိကာယ္ငါးရပ္ ပိဋကတ္သံုးပံုက်မ္း စီစဥ္ပံုဇယား )
ဒီဃနိကာယ္ ၃-က်မ္း
၁။ သီလကၡႏၶ၀ဂၢ
၂။ မဟာ၀ဂၢ ( သုတၱႏၲ )
၃။ ပါထိက၀ဂၢ
မဇၩိမနိကာယ္ ၃-က်မ္း
၄-၁။ မူလပဏၰာသ
၅-၂။ မဇၩိမပဏၰာသ
၆-၃။ ဥပရိပဏၰာသ
သံယုတၱနိကာယ္ ၅-က်မ္း
၇-၁။ သဂါထာ၀ဂၢသံယတ္
၈-၂။ နိဒါန၀ဂၢသံယုတ္
၉-၃။ ခႏၶ၀ဂၢသံယုတ္
၁၀-၄။ သဠာယတန၀ဂၢသံယုတ္
၁၁-၅။ မဟာ၀ဂၢသံယုတ္
အဂၤုတၱရနိကာယ္ ၁၁-က်မ္း
၁၂-၁။ ဧကဂၤုတၱရ
၁၃-၂။ ဒုကဂၤုတၱရ
၁၄-၃။ တိကဂၤုတၱရ
၁၅-၄။ စတုကဂၤုတၱရ
၁၆-၅။ ပဥၥဂၤုတၱရ
၁၇-၆။ ဆဠဂၤုတၱရ
၁၈-၇။ သတၱဂၤုတၱရ
၁၉-၈။ အ႒ဂုၤတၱရ
၂၀-၉။ န၀ဂၤုတၱရ
၂၁-၁၀။ ဒသဂၤုတၱရ
၂၂-၁၁။ ဧကာဒသဂၤုတၱရ
ခုဒၵကနိကာယ္ တစိတ္ ၁၅-က်မ္း
၂၃-၁။ ခုဒၵကပါဌ
၂၄-၂။ ဓမၼပဒ
၂၅-၃။ ဥဒါန
၂၆-၄။ ဣတိ၀ုတၱက
၂၇-၅။ သုတၱနိပါတ
၂၈-၆။ ၀ိမာန၀တၳဳ
၂၉-၇။ ေပတ၀တၳဳ
၃၀-၈။ ေထရဂါထာ
၃၁-၉။ ေထရီဂါထာ
၃၂-၁၀။ ဇာတက
၃၃-၁၁။ နိေဒၵသ
၃၄-၁၂။ ပဋိသမၻိဒါမဂၢ
၃၅-၁၃။ အပဒါန
၃၆-၁၄။ ဗုဒၶ၀ံသ
၃၇-၁၅။ စရိယာပိဋက
ခုဒၵကနိကာယ္အ၀င္ ၀ိနည္း ၅-က်မ္း
၃၈-၁။ ပါရာဇိက
၃၉-၂။ ပါစိတၱိယ
၄၀-၃။ မဟာ၀ဂၢ ( ၀ိနယ )
၄၁-၄။ စူဠ၀ဂၢ
၄၂-၅။ ပရိ၀ါရ
ခုဒၵကနိကာယ္အ၀င္ အဘိဓမၼာ ၇-က်မ္း
၄၃-၁။ ဓမၼသဂၤဏီ
၄၄-၂။ ၀ိဘဂၤ
၄၅-၃။ ဓာတုကထာ
၄၆-၄။ ပုဂၢပညတၱိ
၄၇-၅။ ကထာ၀တၳဳ
၄၈-၆။ ယမက
၄၉-၇။ ပ႒ာန
ဤသို႔လွ်င္ နိကာယ္ငါးရပ္၌ က်မ္းေပါင္း ( ၄၉ )က်မ္းရွိသည္။ အထက္ပါ ( ၄၉ )က်မ္းမွာ စတုတၳသံဂါယနာ တင္သည္အထိ အတည္ျပဳထားေသာ ပိဋကတ္သံုးပံု က်မ္းစာရင္းျဖစ္သည္။ ေအာက္ပါ ေလးက်မ္းမွာ ပဥၥမသံဂါယနာ ေက်ာက္ထက္အကၡရာ တင္ေသာအခါက်မွ ပါဠိေတာ္စာရင္း၀င္ ျဖစ္လာေသာက်မ္းမ်ားျဖစ္သည္။
၅၀။ သုတၱသဂၤဟ
၅၁။ ေနတၱိ
၅၂။ ေပဋေကာပေဒသ
၅၃။ မိလိႏၵပဥႇာ
ထို႔ေၾကာင့္ ယခုအခါ ပိဋကတ္သံုးပံု ပါဠိေတာ္ ( ၅၃ ) က်မ္းဟု သတ္မွတ္ၾကပါသည္။
ဤနိကာယ္အားျဖင့္ က်မ္းေရတြက္နည္းတြင္ ပိဋကတ္အားျဖင့္ ခြဲျခားလိုလွ်င္
ဒီဃနိကာယ္ ၃-က်မ္း
မဇၩိမနိကာယ္ ၃-က်မ္း
သံယုတၱနိကာယ္ ၃-က်မ္း
အဂၤုတၱရနိကာယ္ ၁၁-က်မ္း
ဟူေသာ ေရွးနိကာယ္ေလးရပ္ႏွင့္ ခုဒၵကနိကာယ္ တစိတ္ ( ၁၅ ) က်မ္းသည္ သုတၱန္ ပိဋကတ္မည္၏။
ခုဒၵကနိကာယ္အ၀င္ ၀ိနည္း ၅-က်မ္းသည္ ၀ိနည္းပိဋကတ္မည္၏။
ခုဒၵကနိကာယ္အ၀င္ အဘိဓမၼာ ၇-က်မ္းသည္ အဘိဓမၼာပိဋကတ္မည္၏။ ဤသို႔ခြဲျခားႏိုင္သည္။
ဤသို႔လွ်င္ နိကာယ္ငါးရပ္ႏွင့္ ပိဋကတ္သံုးသြယ္တို႔သည္ အားလံုးစုေပါင္းလိုက္ေသာ္ တရားကိုယ္အားျဖင့္ အထူးမရွိ။ ( ၄၉ ) က်မ္း သို႔မဟုတ္-( ၅၃ ) က်မ္း အတူတူပင္ ျဖစ္ေၾကာင္း အလြယ္ျဖင့္ သိရွိႏိုင္ေပသည္။
ဤ ( ၄၉ )က်မ္း တရားစုကိုပင္ ပိဋကတ္တည္းဟူေသာ ျခင္းေတာင္းထဲထည့္လွ်င္ သံုးေတာင္းရသည္။ နိကာယ္တည္းဟူေသာ ဇလားထဲထည့္လွ်င္ ငါးဇလားရသည္ ဟူေသာ သေဘာကဲ့သို႔ မွတ္ရာသည္။
ဤ ( ၄၉ )က်မ္း သို႔မဟုတ္ (၅၃)က်မ္းေသာ ပိဋကတ္စာေပႏွင့္ ပတ္သက္၍ ေအာက္ေဖာ္ျပပါ က်မ္းအမ်ိဳးအစား ငါးမ်ိဳးကိုလည္း သိရွိထားသင့္ေပသည္။ ၄င္းတို႔မွာ-
၁။ ပါဠိေတာ္
၂။ အ႒ကထာ
၃။ ဋီကာ
၄။ ေယာဇနာ
၅။ ဂဏၭိ က်မ္းတို႔ ျဖစ္ၾကသည္။
ထိုငါးမ်ိဳးတြင္ ပါဠိေတာ္-ဆိုသည္မွာ ဘုရားေဟာႏွင့္ ဘုရားရွင္ အသိအမွတ္ျပဳေသာ သာ၀ကေဟာ မူရင္းက်မ္းမ်ားကို ဆိုလိုသည္။
အ႒ကထာ-ဆိုသည္မွာ မူရင္းပါဠိေတာ္၏ အနက္အဓိပၸါယ္ကို အစအဆံုး သိမ္းက်ံဳး၍ အက်ယ္တ၀င့္ ဖြင့္ဆိုေသာ ရွင္ဗုဒၶေဃာသ အစရွိေသာ ဆရာတို႔ ျပဳေသာ က်မ္းမ်ိဳးျဖစ္သည္။
ဋီကာ-ဆိုသည္မွာ အထက္ပါ အ႒ကထာက်မ္းမ်ား၏ အနက္အဓိပၸါယ္ကို ထပ္မံဖြင့္ဆိုသည့္ က်မ္းမ်ိဳးျဖစ္သည္။
ေယာဇနာ-ဆိုသည္မွာ အနက္အယူ အသိခက္ေသာ အ႒ကထာႏွင့္ ဋီကာက်မ္းမ်ားကို အဓိပၸါယတၳထက္
အနက္-သဒၵတၳကိုသာ အဓိကထား၍ ဖြင့္ဆိုေသာက်မ္းမ်ိဳးျဖစ္သည္။
ဂဏၭိ-ဆိုသည္မွာ ပါဠိ အ႒ကထာ ဋီကာ က်မ္းမ်ားမွ လြန္စြာအသိခက္ေသာ အပိုင္းေလာက္ကိုသာ အဆံုးအျဖတ္ႏွင့္တကြ ဖြင့္ျပေသာ ခက္ဆစ္အေျဖဆန္သည့္ က်မ္းမ်ိဳးျဖစ္သည္။
ဤက်မ္းအားလံုးသည္ သီဟိုဠ္ေခတ္က ပါဠိဘာသာျဖင့္သာ ရွိၾကသည္။
အထက္၌ျပခဲ့ေသာ ပိဋကတ္ ၄၉-က်မ္း ( ၅၃ )က်မ္းတို႔တြင္ က်မ္းတိုင္း၌ မရွိေသာ္လည္း က်မ္းအမ်ားစုတြင္ ယခုေဖာ္ျပခဲ့ေသာ က်မ္းအမ်ိဳးအစား ငါးမ်ိဳး ျဖာထြက္လာႏိုင္ေပသည္။
ဥပမာ-
အမွတ္တစ္ သီလကၡႏၶ၀ဂၢ တက်မ္းတည္းတြင္
၁။ သီလကၡႏၶ၀ဂၢ ပါဠိေတာ္
၂။ သီလကၡႏၶ၀ဂၢ အ႒ကထာ
၃။ သီလကၡႏၶ၀ဂၢ ဋီကာ
၄။ သီလကၡႏၶ၀ဂၢ ေယာဇနာ
၅။ သီလကၡႏၶ၀ဂၢ ဂဏၭိ-ဟူ၍ က်မ္းငါးမ်ိဳး ျဖာထြက္လာႏိုင္ေပသည္။
တဖန္ ပါဠိေတာ္၊ အ႒ကထာ စေသာ ေဖာ္ျပပါ က်မ္းငါးမ်ိဳးတြင္လည္း တမ်ိဳးစီ၌ ေအာက္ပါအတိုင္း က်မ္းေလးမ်ိဳးခန္႔ ခြဲထြက္လာႏိုင္ျပန္ေသးသည္။ ၄င္းတို႔မွာ-
၁။ ပါဌ္
၂။ နိသ်
၃။ ျမန္မာျပန္
၄။ ကဗ်ာလကၤာ က်မ္းစာတို႔ျဖစ္ၾကသည္။
ထိုေလးမ်ိဳးတြင္ ပါဌ္က်မ္း-ဆိုသည္မွာ ျမန္မာဘာသာ မဖက္ မူရင္းပါဠိသက္သက္ျဖင့္ ေရးဖြဲ႔ထားေသာ က်မ္းမ်ိဳးကို ဆိုလိုသည္။
နိသ်က်မ္း-ဆိုသည္မွာ ပါဌ္တခ်က္ အနက္တခ်က္ နည္းျဖင့္ ျမန္မာဘာသာ ျပန္ဆိုေသာ က်မ္းမ်ိဳးကိုဆိုလိုသည္။
ယင္းကို နိသ်ျပန္ဟု ေခၚၾကသည္။
ျမန္မာျပန္-ဆိုသည္မွာ ပိဋကတ္ပါဠိတက်မ္းကို ပါဠိမဖက္ ျမန္မာဘာသာသက္သက္ျဖင့္ ျပန္ဆိုထားေသာ က်မ္းမ်ိဳးကို ဆိုလိုသည္။ ယင္းျပန္နည္းကို ပါဌ္ေလွ်ာက္ျပန္ဟု ေခၚၾကသည္။
ကဗ်ာလကၤာ-ဆိုသည္မွာ ယင္းပါဠိက်မ္းမ်ားလာ အဓိပၸါယ္ကိုယူ၍ ကဗ်ာလကၤာျဖင့္ ဖြဲ႔ဆိုထားေသာ က်မ္းမ်ိဳးကို ဆိုလိုသည္။
ဥပမာ-မဂၤလသုတ္လာ အဓိပၸါယ္ကို ယူ၍ သံေပါက္ကဗ်ာျဖင့္ ဖြဲ႔ဆိုေသာ မဂၤလာသံေပါက္၊ ပ်ိဳ႔လကၤာျဖင့္ ဖြဲ႔ဆိုေသာ မဂၤလသုတ္ပ်ိဳ႔ စသည္တို႔ျဖစ္သည္။
တနည္းအားျဖင့္-ဘူရိဒတ္ ဇာတ္အ႒ကထာ တက်မ္းတည္းက
၁။ ဘူရိဒတၱဇာတက အ႒ကထာပါဌ္၊
၂။ ဘူရိဒတၱဇာတက အ႒ကထာနိသ်၊
၃။ ဘူရိဒတၱ ဇာတက အ႒ကထာ ျမန္မာျပန္ႏွင့္
၄။ ဘူရိဒတၱ ဇာတက ပ်ိဳ႔-ဟူ၍ က်မ္းေလးမ်ိဳး ပြားထြက္လာႏိုင္သည္ကို ဆိုလိုသည္။
အ႒ကထာ ဋီကာက်မ္းမ်ားႏွင့္ ပတ္သက္၍ လက္သန္းအ႒ကထာႏွင့္ လက္သန္းဋီကာမ်ားအေၾကာင္းကိုလည္း သိရွိထားသင့္သည္။ လက္သန္းအ႒ကထာ ဆိုသည္မွာ အ႒ကထာႀကီးမ်ားကဲ့သို႔ မူရင္းပါဠိေတာ္ တက်မ္းလံုးကို အစအဆံုး သိမ္းက်ံဳးဖြင့္ဆိုေသာ အ႒ကထာမ်ိဳးမဟုတ္။ မူရင္းပါဠိေတာ္လာ ေခါင္းစဥ္အေၾကာင္းအရာ တရပ္ရပ္ကို မူရင္းပါဠိေတာ္စကားမွ တည္ပုဒ္ကို မထည့္သြင္းေတာ့ပဲ မိမိနားလည္သလို မိမိစကားျဖင့္ အလြတ္ရွင္းျပေသာ အ႒ကထာအေသးစားကို ေခၚျခင္းျဖစ္သည္။
ဥပမာ-သစၥသေခၤပ အ႒ကထာ ကဲ့သို႔ေသာ က်မ္းမ်ိဳးျဖစ္သည္။ ယင္းလက္သန္းအ႒ကထာမ်ိဳးကို ထပ္ဆင့္ဖြင့္ျပေသာ က်မ္းမ်ိဳးကို လက္သန္းအ႒ကထာဋီကာ-ဟု ေခၚၾကသည္။
ဤကား ပိဋကတ္က်မ္းစာမ်ားႏွင့္ ပတ္သက္၍ ျမန္မာမႈနယ္ပယ္တြင္ သိမထားလွ်င္ မျဖစ္ဟု ဆိုႏိုင္ေလာက္ေအာင္ အေရးႀကီးေသာ အေျခခံအက်ဆံုးက်မ္း အမ်ိဳးအစားမ်ား ျဖစ္ေပသည္။ ပါဠိႏွင့္ ပိဋကတ္စာေပကို ေလ့လာလိုက္စားသူမ်ားသည္ အထက္ပါက်မ္းအမ်ိဳးအစားကို သိရွိထားမွသာလွ်င္ ရွင္းလင္းလြယ္ကူစြာ နားလည္သေဘာေပါက္ၾကမည္ျဖစ္သည္။
၁ ေဒၚလာ= ၉၈၀ က်ပ္
၁ ဘတ္ = ၃၁ က်ပ္
